Dritat e Veriut (Aurora Borealis) ishin të dukshme shumë më në jug se zakonisht këtë vit, dhe fotografi me ngjyrat e tyre mbushën rrjetet sociale. Tani, imagjinoni një aurorë qindra herë më të ndritshme—por askush nuk do të mund të shkrepte një fotografi të saj, pasi shpërthimi i grimcave që vërshojnë nga dielli do të kthejë menjëherë telefonat inteligjentë në pajisje të padobishme.
Stuhitë diellore të tilla ekstreme janë të rralla—vetëm gjashtë prej tyre dihet se kanë lënë gjurmë në Tokë gjatë 14,500 viteve të fundit, dhe asnjë nuk është dëshmuar që nga kulmi i Perandorisë Asiriane, rreth 2,700 vite më parë.
Një ekip kërkimor i udhëhequr nga Irina Panyushkina e Laboratorit për Kërkime mbi Unazat e Drurit në Universitetin e Arizonës dhe Timothy Jull nga Departamenti i Gjeoshkencave në të njëjtin universitet ka zbuluar kohën e fundit kur pati një shpërthim të rrezatimit kozmik aq të fuqishëm sa, nëse do të ndodhte sot, do të shkatërronte rrjetet energjetike, satelitët dhe komunikimet në mbarë globin.
Ekipi publikoi gjetjet në revistën *Communications Earth & Environment*.
Duke analizuar unazat e drurit për karbon-14, një variant radioaktiv natyral të karbonit, ekipi zbuloi një rritje të këtij elementi që daton në vitin 664 p.e.s., duke përcaktuar kohën e vetme të një stuhie diellore ekstreme që deri tani kishte qenë një mister për studiuesit.
Panyushkina, autorja kryesore e studimit dhe profesoreshë kërkimore e dendrokronologjisë në Laboratorin për Kërkime mbi Unazat e Drurit, tha se përcaktimi i kohës së saktë të një ngjarjeje masive shpërthimi diellor siguron të dhëna të rëndësishme për shkencëtarët që studiojnë dhe zhvillojnë modele të aktivitetit diellor me kalimin e kohës.
Karboni-14 formohet vazhdimisht në atmosferë si rezultat i rrezatimit kozmik, shpjegoi Panyushkina. Më pas, karboni-14 reagon me oksigjenin për të formuar dioksid karboni.
“Pas disa muajsh, karboni-14 ka udhëtuar nga stratosfera në atmosferën e ulët, ku thithet nga drurët dhe bëhet pjesë e strukturës së tyre gjatë rritjes,” tha Panyushkina.
Nuk ishte deri në vitin 2012 që stuhitë ekstreme diellore, të njohura si ngjarje Miyake, u vërtetuan se ekzistojnë. Atë vit, Fusa Miyake, një fizikant japonez dhe bashkëpunëtor i ekipit të Panyushkinës, publikoi një studim që raportonte sinjalin e këtyre stuhive: rritje në izotopet radioaktive të karbonit në unazat e rritjes së drurëve.
Ngjarjet Miyake ndodhin kur fusha elektromagnetike e diellit dobësohet, duke lejuar që plazma nga sipërfaqja e diellit të shpërndahet në hapësirë. Me rritjen e aktivitetit diellor, protonet bombardojnë atmosferën e Tokës dhe shkaktojnë reaksione kimike që çojnë në një rritje të izotopeve radioaktive.
“Falë karbonit radioaktiv në unazat e drurëve, tani e dimë se gjashtë ngjarje Miyake kanë ndodhur gjatë 14,500 viteve të fundit,” tha Panyushkina. “Nëse do të ndodhnin sot, ato do të kishin pasoja katastrofike për teknologjinë e komunikimit.”
Panyushkina dhe ekipi i saj përdorën thika kirurgjikale për të ndarë unaza individuale të drurëve nga kampionet e lashta, përfshirë ato nga drurë të vdekur të groposur në brigjet e lumenjve dhe dërrasa të zbuluara gjatë gërmimeve arkeologjike. Më pas, studiuesit dogjën celulozën—komponentin kryesor të drurit—për të përcaktuar përmbajtjen e karbonit radioaktiv.
Për të përcaktuar nëse stuhitë diellore shkaktuan rritjen e radiokarbonit, studiuesit krahasuan të dhënat e unazave të drurëve me rritjet që studiuesit e tjerë gjetën në një izotop tjetër, berilium-10, të mbyllur në shtresat e akullit të marrë nga akullnajat dhe shtresat e akullit polar. Ngjashëm me karbonin-14, beriliumi-10 formohet në atmosferë si rezultat i bombardimit nga grimcat e diellit. Shiu dhe bora e kapin këtë izotop dhe e mbyllin në shtresat e akullit, ngjashëm me mënyrën se si drurët thithin karbonin-14.
“Nëse shtresat e akullit nga Poli i Veriut dhe ai i Jugut tregojnë një rritje në izotopin berilium-10 për një vit të caktuar që përkon me rritjen e radiokarbonit në unazat e drurëve, ne e dimë se ka pasur një stuhi diellore,” tha Panyushkina.
Megjithëse unazat e drurëve mund të veprojnë si “arkivistë” që regjistrojnë ngjarjet Miyake, deri më tani studiuesit nuk kanë arritur të gjejnë prova për një model të përsëritur të këtyre ngjarjeve, tha Panyushkina.
“Unazat e drurëve na japin një ide për madhësinë e këtyre stuhive masive, por nuk mund të zbulojmë ndonjë lloj modeli, kështu që është e pamundur të parashikohet kur një ngjarje e tillë do të ndodhë,” tha ajo. “Megjithatë, ne besojmë se studimi ynë do të transformojë mënyrën se si kërkojmë dhe kuptojmë sinjalin e karbonit-14 të ngjarjeve ekstreme të protoneve diellore në unazat e drurëve.”
“Energjia nga ky lloj eventi jo vetëm që ndryshon përmbajtjen e radiokarbonit në atmosferë, por edhe kiminë e saj,” shtoi ajo. “Ne po përpiqemi të kuptojmë se si këto ngjarje të fuqishme dhe jetëshkurtra ndikojnë në sistemin e Tokës si një e tërë.”
