Në Evropë, slogani “kurrë më fashizëm” është një që ende rezonon. Vdekja dhe shkatërrimi i shkaktuar nga shtetet hipernacionaliste dhe autoritare në gjysmën e parë të shekullit të 20-të ende ndjek ëndrrat e këqija të gjeneratave pasuese.
Por, siç tregojnë zgjedhjet e fundit të Bashkimit Evropian, frika nga e djathta ekstreme po zbehet. Logjika politike e dekadave të mëparshme nuk është më e vlefshme në disa vende, dhe partitë e së djathtës ekstreme po fitojnë terren në Evropë, pasi strategjia e tyre e angazhimit elektoral vazhdon të japë rezultate.
Pikëpamjet që do të kishin përfunduar karriera politike në Evropë një gjeneratë më parë tani po shpërblehen me sukses elektoral. Pavarësisht nga kandidati kryesor i partisë gjermane të djathtë ekstreme Alternativa për Gjermaninë (AfD) që deklaroi se anëtarët e SS naziste nuk ishin domosdoshmërisht kriminelë, partia e tij u rrit me 5% më shumë për të tejkaluar të gjitha partitë në koalicionin qeveritar të Gjermanisë dhe fitoi gjashtë vende të reja në parlamentin evropian.
AfD gjithashtu performoi në mënyrë tronditëse në zgjedhjet lokale që përkuan me votimin evropian. Me zgjedhje të rëndësishme që vijnë në shtetet lindore të Gjermanisë, mbetet një pyetje e hapur nëse tabu që ndalon bashkëpunimin me të djathtën ekstreme do të mbijetojë një tjetër valë zgjedhore nga AfD.
Më mahnitëse ishte vota në Francë. Partia e ekstremit të djathtë e Marine Le Pen, Tubimi Kombëtar (më parë Fronti Kombëtar), shkatërroi koalicionin e brishtë të qendrës së djathtë të presidentit Emmanuel Macron. Rezultati e detyroi presidentin të thërrasë zgjedhje të parakohshme, në atë që një komentator e quajti “një nga bastet më të egra në historinë moderne franceze.”
Thirrja e Macron për të gjitha partitë demokratike për t’u bashkuar kundër së djathtës ekstreme tashmë ka dështuar. Një politikan i njohur i qendrës së djathtë, Éric Ciotti, deklaroi se partia e tij konservatore Republikanët (partia e Jacques Chirac dhe Nicolas Sarkozy) do të bashkohej me Tubimin Kombëtar në një koalicion. Kjo ka ndezur atë që është quajtur “72 orët më të egra në politikën franceze” në një gjeneratë.
Nëse partia Republikane bashkohet apo jo me Tubimin Kombëtar në këtë cikël zgjedhor, një tabu e rëndësishme që parandalonte partitë demokratike nga bashkëpunimi me Le Pen është prishur në mënyrë të pakthyeshme. Duket e qartë se, larg nga mohimi i një fitoreje vendase Tubimit Kombëtar, Macron ka krijuar një situatë ku – nëse votimi i fundjavës së kaluar përsëritet – ai do t’u ketë dorëzuar atyre “çelësat e pushtetit”.
Nëse Macron shpreson se kjo periudhë do ta diskreditojë Tubimin Kombëtar para se Le Pen të marrë çmimin e presidencës, ai duhet të hedhë një vështrim në Itali dhe gjetkë në Evropë, ku një periudhë qeverisjeje ka normalizuar më shumë sesa diskredituar të djathtën ekstreme.
Në zgjedhjet e BE-së, kryeministrja italiane Giorgia Meloni drejtoi partinë e saj Vëllezërit e Italisë në vendin e parë, duke konfirmuar pozicionin e saj udhëheqës midis së djathtës evropiane. Ndërsa vota e tyre ishte më e dobët se kulmet historike të tyre, partitë bllokuese të iliberalizmit të djathtë në Hungari (Fidesz) dhe Poloni (Partia e Ligjit dhe Drejtësisë) mbeten gjithashtu jashtëzakonisht të fuqishme.
Edhe jashtë BE-së, në Britani, partia populiste e ekstremit të djathtë të Nigel Farage, Reform Party, ka tejkaluar Tories në sondazhe për herë të parë. Shumë do të shikojnë rezultatin e tyre në zgjedhjet e 4 korrikut me një përzierje interesi dhe frike.
Vetëm në vendet nordike u pa një kthesë e qartë larg nga e djathta ekstreme. Në Suedi, Social Demokratët, Partia e Majtë dhe të Gjelbrit së bashku arritën të sigurojnë gati 50% të votës.
Rinia kundër fashizmit? Jo në 2024
A është kjo lëvizje drejt së djathtës ekstreme një simptomë e një ndryshimi gjeneracional drejt vlerave anti-demokratike, raciste te votuesit e rinj? Pretendimi është bërë vazhdimisht, por a janë të rinjtë evropianë fajtorë për ngritjen e së djathtës?
Në Gjermani, të paktën, tabloja është më komplekse. Sipas Tim Gensheimer, një studiues gjerman që studion modelet e votimit të të rinjve, biseda për një kalim gjeneracional humb thelbin që votuesit midis 16 dhe 24 vjeç ishin po aq të mundshëm për të votuar për të majtën sa për qendrën e djathtë. Gjeneralizimet gjeneracionale, insiston ai, anashkalojnë faktin se të rinjtë janë të ndarë fort në çështje politike. Kjo është pavarësisht nga ndjenja e përbashkët e zhgënjimit me partitë kryesore, premtimet e të cilave për një mjedis më të mirë, kosto më të ulëta të jetesës dhe një të ardhme të sigurt kanë rezultuar në asgjë.
Megjithatë, diçka ka ndryshuar qartë.
Një vështrim i afërt në votimin e të rinjve në Gjermani tregon se katastrofa e vërtetë ishte për të Gjelbrit. Ata premtuan shumë në zgjedhjet e fundit dhe kanë dhënë pak që atëherë, duke çuar në humbjen e një masive 23% në votën e tyre rinore.
Në krahasim, AfD dhe Unioni Demokratik Kristian (CDU) morën një shtesë prej 11% dhe 5% të votave të të rinjve përkatësisht. Megjithëse vota social-demokratike SPD qëndroi relativisht e qëndrueshme midis të rinjve, ajo mbetet në një nivel të rrezikshëm të ulët.
Më tej në të majtë, Linke humbi terren midis votuesve të rinj në atë që ishte një zgjedhje e tmerrshme për ta. Megjithatë, 6% e votuesve nën 24 vjeç u orientuan drejt Aleancës së re populiste Sahra Wagenknecht – një dalje paleo-e majtë nga Linke e zhveshur nga politikat e saj progresive të gjelbra, gjinore dhe të migracionit dhe thellësisht skeptike për mbështetjen ushtarake për Ukrainën.
Në vend që të votonin si një grup për të djathtën ekstreme, të rinjtë gjermanë votuan më shumë për mikro-partitë sesa për ndonjë parti të themeluar. Në terma të moshës, grupi më i mundshëm për të votuar për AfD ishin ata në grupin e moshës 35-44 vjeç, veçanërisht burrat që ndjeheshin se pozicioni i tyre ekonomik ishte i pasigurt.
Shumë më e dukshme sesa çdo ndarje moshe, megjithatë, ishte ndarja lindje-perëndim e Gjermanisë, me AfD që kryesoi në të gjitha shtetet ish-Gjermane Lindore. Edhe kjo, megjithatë, nuk është e gjithë historia, me një ndarje veri-jug gjithashtu në zhvillim. AfD zuri vendin e dytë pas CDU në shumicën e pjesëve të shteteve jugore të Bavarisë dhe Baden-Württemberg, ndër
