Qeveria e Maqedonisë së Veriut nuk i përmbush plotësisht standardet minimale për eliminimin e trafikimit, por po bën përpjekje të konsiderueshme për ta bërë këtë. Kështu vlerësoi Departamenti Amerikan i Shtetit në Raportin për Trafikimin e Njerëzve 2024. Qeveria ka demonstruar përpjekje të përgjithshme në rritje krahasuar me periudhën e mëparshme raportuese, megjithatë vendi ka mbetur në Nivelin 2, sikurse edhe në raportin paraprak. DASH vlerësoi se qeveria nuk ka përmbushur standardet minimale në disa fusha kryesore, ndërsa Prokuroria për Krimin e Organizuar dhe Korrupsionin (PNKOK) nuk kishte burime të mjaftueshme për të trajtuar të gjitha rastet nën juridiksionin e saj.
Raporti thekson se ndërsa qeveria rriti fondet për strehimoren, kjo mbulonte vetëm një përqindje të vogël të shpenzimeve operative të strehimit. Më tej theksohet se në mënyrë të ngjashme, qeveria nuk ndau fonde për ekipet celulare që identifikojnë shumicën e viktimave të mundshme çdo vit, pavarësisht nga angazhimet e kaluara për ta bërë këtë.
“Policia lokale dhe disa agjentë kufitarë nuk kontrolluan vazhdimisht për treguesit e trafikimit dhe, si rezultat, autoritetet ka të ngjarë të kenë dëbuar disa viktima të paidentifikuara trafikimi pa iu referuar shërbimeve të duhura ose masave mbrojtëse për të parandaluar ritrafikimin. Raportuesit kombëtar i mungonin autoriteti, burimet dhe mandati ligjor për të monitoruar dhe vlerësuar sistematikisht përpjekjet kundër trafikimit”, thuhet në raport.
Rekomandime prioritare
Lidhur me këto vërejtje, raporti ka ndarë disa rekomandime, të cilat duhet të kenë prioritet për të përmirësuar situatën e vendit në këtë drejtim. Ndër këto prioritete përmenden:
- Hetimi me forcë, ndjekja penale dhe dënimi i trafikantëve, duke përfshirë zyrtarët bashkëpunëtorë, dhe kërkimi i dënimeve adekuate, duke përfshirë, sipas rastit, dënime të rëndësishme burgimi.
- Alokimi i burimeve të mjaftueshme për mbrojtjen e viktimave, duke përfshirë ekipet e lëvizshme të identifikimit, strehimi për viktimat e trafikimit dhe mbështetje të shërbimeve të specializuara për viktimat djem të rritur.
- Rritja e përpjekjeve proaktive për identifikimin e viktimave të trafikimit dhe kontrolli i vazhdueshëm i trafikimit ndërmjet individëve në seks komercial, migrantëve, refugjatëve dhe popullatave të tjera në rrezik.
- Krijimi i mekanizmave për të siguruar që policia dhe prokurorët e specializuar të njoftohen në rastet e mundshme të trafikimit.
- Alokimi i burimeve të mjaftueshme për policinë dhe prokurorët për të hetuar në mënyrë proaktive trafikimin dhe për të ndjekur penalisht rastet në kohën e duhur.
- Sigurimi që viktimat të mos penalizohen në mënyrë të papërshtatshme vetëm për veprime të paligjshme të kryera si rezultat i drejtpërdrejtë i trafikimit.
- Sigurimi i strehimit për viktimat e mundshme të trafikimit të huaj në mjedise të sigurta dhe të përshtatshme dhe lejimi i viktimave të largohen nga strehimoret sipas dëshirës.
- Krijimi i qasjes në strehim alternativ për të akomoduar viktimat pas daljes nga streha ose kur streha është plot.
Institucionalizimi i trajnimeve të avancuara për gjyqtarët, prokurorët dhe forcat e zbatimit të ligjit mbi hetimet dhe ndjekjet penale me në qendër viktimat. - Përmirësimi i mekanizmave të kompensimit të viktimave për viktimat e trafikimit, duke përfshirë shpërndarjen e fondeve në fondin e kompensimit për viktimat e krimit të dhunshëm, krijimin e një komisioni për të gjykuar çështjet për këtë fond dhe informimin e viktimave për të drejtën e tyre për të kërkuar kompensim.
- Fuqizimi i raportuesit kombëtar për të monitoruar dhe vlerësuar me sukses përpjekjet kundër trafikimit.
Ndjekja e rasteve nga Prokuroria
Qeveria hetoi 9 raste (shtatë për trafikim seksual dhe dy për trafikim për motive punësimi), krahasuar me katër raste në vitin 2022. Qeveria vazhdoi të hetojë tre raste të iniciuara në periudhat e mëparshme raportuese. Qeveria ndoqi penalisht 18 të pandehur në nëntë raste, krahasuar me 10 të pandehur në pesë raste në vitin 2022. Qeveria nuk raportoi numrin e ndjekjeve penale në vazhdim të nisura në periudhat e mëparshme raportuese, krahasuar me pesë të pandehur në dy raste në 2022.
Gjykatat dënuan 16 trafikantë, krahasuar me pesë trafikantë në vitin 2022; 10 trafikantë për trafikim të fëmijëve dhe gjashtë për trafikim të të rriturve. Gjyqtarët dënuan gjashtë trafikantë me burgim nga katër deri në gjashtë vjet, por qeveria nuk raportoi të dhëna dënimi për 10 trafikantët e tjerë.
PNKOK ndoqi penalisht të gjitha rastet e trafikimit, por me vetëm 13 prokurorë për të trajtuar të gjitha krimet nën juridiksionin e saj, i mungonte kapaciteti për të shqyrtuar rastet në kohën e duhur. Gjykata Penale e Shkupit dhe Gjykata e Apelit në Shkup mbajtën autoritetin për të shqyrtuar të gjitha rastet e trafikimit.
Raporti vë në pah se zyrtarët e policisë vendore nuk e kuptonin trafikimin dhe nuk e njoftuan vazhdimisht grupin e punës për rastet e mundshme të trafikimit.
“Në mënyrë të ngjashme, disa prokurorë të rretheve nuk raportuan rastet e mundshme të trafikimit në PNKOK dhe përdorën krime me dënime më të buta për të ndjekur penalisht trafikantët, si “prostitucioni”, abuzimi dhe sulmet seksuale. Prokurorët e rretheve ndoqën gjithashtu penalisht disa raste të trafikimit ndërkombëtar si kontrabandë për shkak të pragut më të ulët të provave ose konfuzionit midis trafikimit dhe kontrabandës”, thuhet në raport.
Më tej raporti vë në pah se ekspertët raportuan se prokurorët nuk jepnin në mënyrë rutinore masa të specializuara hetimore, të tilla si përgjimet, për hetimet e trafikimit; si rezultat, autoritetet u mbështetën pothuajse ekskluzivisht në dëshminë e viktimave me pak prova vërtetuese.
Për më tepër, qeveria kurrë nuk kishte mbyllur, gjobitur ose pezulluar bizneset e përdorura për trafikim seksual dhe pronarët ose drejtuesit e bizneseve të tilla janë dënuar vetëm në dy raste deri më sot.
Qeveria, me mbështetjen teknike dhe financiare të donatorëve, organizatave ndërkombëtare dhe OJQ-ve, trajnoi gjyqtarë, prokurorë, oficerë policie dhe oficerë të task-forcës për çështje të ndryshme kundër trafikimit. Qeveria ndihmoi në dy hetime përmes një Task Force të Ballkanit Perëndimor, bashkëpunoi me autoritetet serbe për një hetim dhe veçmas asistoi autoritetet kroate, boshnjake dhe zvicerane për ekstradimet.
Qeveria nuk raportoi ndonjë hetim të ri, ndjekje penale, apo dënim të punonjësve të qeverisë, bashkëpunëtorë në krimet e trafikimit të qenieve njerëzore; megjithatë, korrupsioni dhe bashkëpunimi zyrtar në krimet e trafikimit mbetën shqetësime të rëndësishme, duke penguar veprimet e zbatimit të ligjit gjatë vitit. Qeveria akuzoi një nëpunës civil për bashkëpunim në trafikim në vitin 2017 dhe një inspektor bashkiak për trafikim në vitin 2016; PNKOK raportoi se të dy personat ishin duke u gjykuar para Gjykatës Penale të Shkupit.
Mbrojtja e viktimave
Qeveria rriti përpjekjet për mbrojtjen e viktimave. Qeveria identifikoi shtatë viktima në vitin 2023 dhe 2022. Nga këto, pesë ishin viktima të trafikimit për seks dhe dy të trafikimit për punë; katër ishin vajza, dy ishin djem dhe një grua; dhe një viktimë ishte person me aftësi të kufizuara. Qeveria mbajti ekipe të lëvizshme që përbëheshin nga punonjës socialë, zyrtarë të zbatimit të ligjit, staf i OJQ-ve dhe psikologë në pesë rajone për të zbuluar dhe identifikuar popullsitë vulnerabël, përfshirë viktimat e trafikimit.
Ekipet celulare ndihmuan 562 persona të cenueshëm, duke përfshirë katër viktima trafikimi dhe 39 viktima të mundshme, krahasuar me 511 persona vulnerabël në vitin 2022, duke përfshirë gjashtë viktima trafikimi dhe 87 viktima të mundshme. Ekipet celulare identifikuan shumicën e viktimave të mundshme çdo vit dhe ekspertët i shihnin ekipet si praktikën më të mirë në identifikimin proaktiv dhe bashkëpunimin ndërmjet shoqërisë civile dhe qeverisë; megjithatë, qeveria nuk i kushtoi fonde specifike ekipeve celulare, duke e lënë në dyshim qëndrueshmërinë e tyre.
“Aktorët e qeverisë dhe shoqërisë civile vazhduan të ngrenë shqetësime se disa agjencive qeveritare u mungojnë politikat dhe mekanizmat për të siguruar përpjekje proaktive identifikimi. Për shembull, policia lokale nuk kontrolloi vazhdimisht treguesit gjatë veprimeve të zbatimit të ligjit në kazino, klube nate dhe bare. Në mënyrë të ngjashme, agjentët kufitarë nuk kontrolluan vazhdimisht treguesit e trafikimit në pikat kufitare dhe raportet vazhduan të dokumentonin abuzimin e policisë ndaj migrantëve dhe autoriteteve që kryenin kthime të paligjshme drejt Greqisë”, thuhet në raport.
Gjithashtu, vëzhguesit raportuan se numri i ulët i familjeve kujdestare në dispozicion dhe mungesa e strehimit alternativ rezultoi në kthimin e disa fëmijëve viktima te prindërit e tyre që i shfrytëzonin.
“Në vitin 2018, qeveria ndryshoi legjislacionin për të akomoduar viktimat e mundshme të trafikimit vendas dhe të huaj në strehimore; megjithatë, qendra e tranzitit vazhdoi të strehonte shumicën e viktimave të mundshme të huaja. Strehëza u lejonte viktimave lirinë e lëvizjes, por qendra e tranzitit nuk i lejonte viktimat e huaja potenciale të largoheshin pa leje qëndrimi të përkohshme. GRETA raportoi se qendrës së tranzitit i mungonte personeli i specializuar dhe “nuk ishte një strukturë e përshtatshme” për të ofruar mbështetje për viktimat e trafikimit; qendra tranzite strehonte një viktimë të mundshme (një në 2022)”, nënvizon raporti.
Për shkak të mungesës së përpjekjeve të vazhdueshme të kontrollit, autoritetet ka ngjarë të arrestojnë, ndalojnë dhe dëbojnë disa viktima të paidentifikuara trafikimi.
“Për shembull, sipas ekspertëve dhe zyrtarëve qeveritarë, policia lokale ndaloi dhe dëboi viktimat e mundshme në seks komercial pa kontrolluar për treguesit e trafikimit ose pa njoftuar grupin e punës. Në vitet e mëparshme, ekspertët raportuan se inspektorët e punës kërkuan të intervistonin më tej viktimat e mundshme pasi vëzhguan treguesit e trafikimit gjatë një inspektimi të përbashkët me policinë lokale, por policia e refuzoi kërkesën dhe i dëboi viktimat e mundshme. Ligji u lejonte viktimave të huaja një periudhë dymujore reflektimi për të vendosur nëse do të dëshmonin kundër trafikantëve të tyre, e ndjekur nga një leje qëndrimi e përkohshme gjashtëmujore, pavarësisht nëse dëshmojnë”, thuhet në raport.
Prokurorët, me pëlqimin e mbrojtjes, kishin autoritet të bënin përjashtime dhe ta lejonin viktimën të largohej nga vendi para se të dëshmonte në gjykatë – pas dhënies së dëshmisë para prokurorit – dhe në disa raste, para një gjyqtari të procedurës paraprake.
Ekspertët raportuan se rastet e trafikimit u dobësuan në gjykata, ndonjëherë deri në 10 vjet, dhe autoritetet humbën kontaktet me viktimat dhe dëshmitë e tyre.
“Kodi i Procedurës Penale i kufizoi prokurorët dhe gjyqtarët që të intervistonin një viktimë për një deklaratë zyrtare më shumë se dy herë. Megjithatë, disa prokurorë i intervistuan viktimat disa herë ose kërkuan dëshmi të shumta, duke shkaktuar ritraumatizimin, sipas ekspertëve, të cilët gjithashtu raportuan se trafikantët ishin të pranishëm kur viktimat po dëshmonin, duke krijuar mundësi të shumta për kanosje dhe kërcënime. Prokurorët dhe gjyqtarët gjithashtu nuk e mbrojtën konfidencialitetin e viktimave dhe publikuan emrat e viktimave në vendime. Gjykatat rrallëherë lëshonin dëmshpërblim si pjesë e dënimeve penale, por një gjykatës lëshoi kthimin e një viktime. Ndërsa viktimat mund të kërkonin kompensim përmes procedurave civile, kompleksiteti i procesit shpesh i largonte viktimat nga ndjekja e veprimeve”, nënvizon raporti.
Në nëntor 2022, thekson raporti qeveria miratoi Ligjin për kompensimin e viktimave të krimit të dhunshëm, i cili hyri në fuqi në maj 2023. Ligji themeloi një fond për kompensimin e viktimave dhe u dha viktimave të trafikimit të drejtën për kompensim prej 120,000 denarë (2,160 dollarë) deri në 270,000 denarë. 4,870 dollarë), përfshirë në situata pa procedim penal kundër autorit. Megjithatë, qeveria nuk ndau fonde për fondin e kompensimit ose nuk ngriti një komision për të gjykuar çështjet.
Parandalimi
Raporti i DASh-it thekson se vëzhguesit raportuan se raportuesit kombëtar i mungonin autoriteti, burimet dhe mandati ligjor për të monitoruar dhe vlerësuar me sukses përpjekjet kundër trafikimit. Për shembull, raportuesi kombëtar nuk mund të hynte në qendrat e tranzitit, të merrte informacion nga ministritë dhe nuk kishte burime të përgjithshme, si kompjuterë, pajisje zyre dhe transport.
Ligji ndalonte punësimin e paligjshëm dhe të paraportuar dhe përcaktonte kriteret për rekrutimin e fuqisë punëtore, duke përcaktuar kushtet e punësimit, detyrimet e punëdhënësit dhe të drejtat e punonjësve.
“Megjithatë, ligji ekzistues i punës lidhi lejet e punës për të huajt me një punëdhënës specifik dhe kërkonte një leje të re pune për të ndryshuar vendin e punës, duke rritur kështu cenueshmërinë e punëtorëve migrantë ndaj detyrimit dhe punës së detyruar. MPB dhe Inspektorati Shtetëror i Punës nënshkruan një memorandum bashkëpunimi për të forcuar koordinimin për hetimin e trafikimit për punë, duke përfshirë inspektimet dhe trajnimet e përbashkëta. KK trajnoi inspektorët e punës për treguesit e trafikimit dhe Inspektorati i Punës kryen inspektime të rregullta për të verifikuar respektimin e ligjeve të punës dhe vendosi gjoba e sanksione ndaj atyre kompanive dhe pronarëve që nuk respektonin, me aftësinë për të ngritur akuza për vepra penale“, thuhet në raport.
Qeveria nuk kishte linjë telefonike, por MPB menaxhoi një aplikacion për raportimin e krimeve të ndryshme, përfshirë trafikimin; aplikacioni nuk mori asnjë raport në lidhje me trafikimin (asnjë në vitin 2022). Vëzhguesit raportuan raste të fëmijëve romë të pa regjistruar në lindje dhe prindërve të tyre u mungonin dokumentet e regjistrimit dhe identifikimit për të pasur akses në kujdesin shëndetësor, mbrojtjen sociale dhe arsimin. Qeveria nuk bëri përpjekje për të ulur kërkesën për akte seksuale komerciale.
Profili i trafikimit
Siç është raportuar gjatë pesë viteve të fundit, trafikantët e qenieve njerëzore shfrytëzojnë viktima vendase dhe të huaja në Maqedoninë e Veriut dhe trafikantët shfrytëzojnë viktimat nga Maqedonia e Veriut jashtë vendit. Gratë dhe vajzat në Maqedoninë e Veriut shfrytëzohen përmes trafikimit seksual dhe punës së detyruar brenda vendit në restorante, bare dhe klube nate.
Trafikantët e seksit rekrutojnë viktima të huaja zakonisht nga Evropa Lindore dhe Ballkani, duke përfshirë Shqipërinë, Bosnjë dhe Hercegovinën, Kosovën, Moldavinë, Rumaninë, Rusinë, Serbinë dhe Ukrainën. Qytetarët e Maqedonisë së Veriut dhe viktimat e huaja që kalojnë tranzit nga Maqedonia e Veriut shfrytëzohen për trafikim seksual dhe punë të detyruar në sektorët e ndërtimit dhe bujqësisë në Evropën Jugore, Qendrore dhe Perëndimore. Trafikantët, të cilët shpesh janë të afërm ose miq të ngushtë, shfrytëzojnë fëmijët romë nëpërmjet lypjes së detyruar dhe trafikimit seksual brenda martesave të detyruara.
Trafikantët rekrutojnë gjithnjë e më shumë viktima me profile të rreme online në mediat sociale dhe aplikacione të ndryshme online. Në vitin 2021, trafikantët nga Tajvani rekrutuan punëtorë nga Tajvani me premtime të rreme për punë në Maqedoninë e Veriut me qëllim të punës së detyruar. Trafikantët konfiskuan pasaportat, ndaluan pagat, kufizuan lëvizjen dhe krijuan një qendër telefonike ku i detyruan viktimat nga Tajvani të bënin telefonata mashtruese.
Emigrantët dhe refugjatët që udhëtojnë ose kontrabandohen përmes Maqedonisë së Veriut, veçanërisht gratë dhe fëmijët e pashoqëruar, janë të cenueshëm ndaj trafikimit nga kontrabandistët e tyre ose migrantët e tjerë. OJQ-të raportojnë se fëmijët me aftësi të kufizuara mendore dhe fizike janë gjithnjë e më vulnerabël ndaj trafikimit.
Zyrtarët dhe vëzhguesit vazhduan të raportonin se zyrtarët e policisë së rangut të ulët mund të jenë bashkëpunëtorë në trafikim, duke përfshirë fshehjen e provave, marrjen e ryshfetit, ndryshimin e rrugëve të patrullimit për të përfituar autorët, informimin e autorëve përpara veprimeve të zbatimit të ligjit ose përfshirjen e drejtpërdrejtë në krimin e organizuar.
Kujtomë se vendi mori vlerësime të ngjashme edhe në raportin e vitit 2023.
