Parlamenti Evropian, i cili do të rinovohet pas zgjedhjeve të 6-9 qershorit 2024, ka disa kompetenca mbikëqyrjeje dhe kontrolli. Këto i lejojnë të ushtrojë kontroll mbi institucionet e tjera, të monitorojë përdorimin e duhur të buxhetit të BE-së dhe të sigurojë zbatimin e duhur të legjislacionit të BE-së.
Këshilli Evropian Presidenti i Parlamentit Evropian ka të drejtë të flasë në hapjen e çdo Këshilli Evropian, për të paraqitur qëndrimin e Parlamentit në lidhje me temat që do të diskutohen nga krerët e shteteve dhe qeverive. Pas çdo samiti, Presidenti i Këshillit Evropian paraqet një raport Parlamentit mbi rezultatin e takimit. Këshilli Evropian përbëhet nga krerët e shteteve dhe qeverive të Bashkimit Evropian, nga presidenti i tij, i zgjedhur për një periudhë dy vjeç e gjysmë, me mundësi rinovimi të mandatit vetëm një herë, dhe nga presidenti i Komisionit Evropian. Këshilli Evropian përcakton orientimet dhe prioritetet e përgjithshme politike të Unionit.
Këshilli i BE-së Në fillim dhe në fund të çdo presidencë, e cila zgjat gjashtë muaj, presidenti i Këshillit të Bashkimit Evropian zhvillon diskutime me deputetët në Parlamentin Evropian mbi programin e presidencës. Deputetët mund të bëjnë pyetje me kërkesë për përgjigje me shkrim ose me gojë Këshillit dhe mund t’i kërkojnë atij të iniciojë politika të reja. Këshilli i Çështjeve të Jashtme është i kryesuar vazhdimisht nga Përfaqësuesi i Lartë i Unionit për çështje të jashtme dhe politikën e sigurisë. Ky ose përfaqësuesit e tij marrin pjesë në të gjitha debatet në seancë plenare ku diskutohet politika e jashtme, e sigurisë ose e mbrojtjes. Dy herë në vit, Përfaqësuesi i Lartë i paraqet Parlamentit Evropian një raport mbi politikat përkatëse dhe implikimet e tyre financiare. Këshilli i BE-së është organi tjetër legjislativ i Unionit. Ai përbëhet nga ministrat e shteteve anëtare.
Komisioni Evropian Parlamenti Evropian ka të drejtën të miratojë dhe të shkarkojë Komisionin Evropian. Që nga viti 1994, komisionerëve të emëruar iu është kërkuar të paraqiten për dëgjesa në PE. Sipas Traktatit të Lisbonës, krerët e shteteve të BE-së propozojnë një kandidat për presidencën e Komisionit duke marrë parasysh rezultatet e zgjedhjeve evropiane. Kandidati zgjidhet nga PE. PE mund të paraqesë një mocion mosbesimi ndaj Komisionit dhe, në fund të fundit, ta shkarkojë atë. Deri më sot, asnjë nga tetë mocionet e mosbesimit të paraqitura në seancë plenare nuk është miratuar. Në vitin 1999, Komisioni Santer dha dorëheqjen për të mos qenë i detyruar nga Parlamenti të japë dorëheqjen. PE siguron kontrollin demokratik mbi Komisionin, i cili paraqet rregullisht raporte Parlamentit, përfshirë një raport vjetor mbi aktivitetet e BE-së dhe një tjetër mbi zbatimin e buxhetit. Një herë në vit, presidenti i Komisionit mban fjalimin mbi gjendjen e Unionit, duke iu drejtuar Parlamentit në seancë plenare.
Parlamenti fton rregullisht Komisionin të iniciojë politika të reja, dhe Komisioni ka detyrimin të përgjigjet ndaj pyetjeve me kërkesë për përgjigje me gojë ose me shkrim të parashtruara nga deputetët. Komisioni Evropian ushtron rolin e gardianit të traktateve dhe është krahu ekzekutiv i BE-së.
Gjykata e Drejtësisë Parlamenti mund t’i kërkojë Gjykatës të ndërmarrë masa kundër Komisionit ose Këshillit në rast se ata kanë vepruar në kundërshtim me frymën e ligjit të BE-së. Parlamenti, së bashku me Këshillin, mund t’i kërkojë Gjykatës së Drejtësisë të krijojë gjykata të specializuara. Për shembull, në vitin 2005, u krijua Gjykata e Shërbimit Civil të Bashkimit Evropian, e cila ka për detyrë të zgjidhë mosmarrëveshjet midis BE-së dhe funksionarëve të saj. Gjykata e Drejtësisë është instanca më e lartë në fushën e të drejtës së BE-së. Ajo interpreton dhe siguron zbatimin uniform të legjislacionit të BE-së në të gjitha shtetet anëtare.
Banka Qendrore Evropiane Parlamenti duhet të konsultohet përpara se presidenti, nënkryetarët dhe Komiteti Ekzekutiv i Bankës Qendrore Evropiane (BQE) të emërohen nga Këshilli Evropian. Presidenti i BQE-së paraqet raportin vjetor të bankës në seancë plenare dhe zhvillon rregullisht një dialog monetar me komisionin për çështjet ekonomike. BQE është përgjegjëse për menaxhimin e politikës monetare të zonës euro.
Gjykata Evropiane e Auditorëve Gjykata e Auditorëve paraqet raportin vjetor mbi ushtrimin buxhetor të mëparshëm Këshillit dhe Parlamentit Evropian. Bazuar në raportin, Parlamenti vendos nëse miraton ose jo mënyrën se si Komisioni ka menaxhuar buxhetin e BE-së duke dhënë shkarkimin e menaxhimit. Parlamenti duhet të konsultohet përpara emërimit të anëtarëve të Gjykatës së Auditorëve nga Këshilli. Gjykata e Auditorëve kontrollon financat e BE-së. Si auditor i jashtëm, ajo kontribuon në përmirësimin e menaxhimit financiar të BE-së dhe ushtron rolin e mbrojtësit të pavarur të interesave financiare të qytetarëve të Unionit.
Ombudsmani Evropian Parlamenti zgjedh Ombudsmanin Evropian. Ombudsmani paraqet raporte Parlamentit Evropian dhe paraqet raportin vjetor para deputetëve. Ombudsmani mund të shkarkohet nga Gjykata e Drejtësisë, me kërkesë të Parlamentit Evropian, në rrethana të jashtëzakonshme. Ombudsmani mund të nisë hetime me nismën e vet. Ombudsmani Evropian heton ankesat që kanë të bëjnë me administrimin e dobët në veprimtarinë e institucioneve dhe organeve të BE-së. Peticionet, komisionet hetimore Çdo qytetar evropian, kompani ose organizatë në BE mund t’i dërgojë Parlamentit Evropian një peticion në lidhje me legjislacionin e BE-së. Parlamenti mund të krijojë një komision hetimor për të shqyrtuar shkeljet e ligjit të BE-së nga shtetet anëtare.
