Foto: Evolucioni i një Ylli “Blue Lurker” në një Sistem Tripël. Paneli 1: Një sistem yjor i tre yjeve që përmban tre yje të ngjashëm me Diellin. Dy prej tyre orbitohen ngushtësisht. Ylli i tretë ka një orbitë shumë më të gjerë. Paneli 2: Çifti i ngushtë i yjeve spiralon dhe bashkohet për të formuar një yll më të masiv. Paneli 3: Ylli i bashkuar evoluon në një yll gjigant. Ndërsa fotosfera e tij e madhe zgjerohet, disa nga materialet bien në yllin shoqërues të jashtëm, duke e bërë atë të rritet dhe të përshpejtojë normën e tij të rrotullimit. Panelet 4-5: Ylli i bashkuar përfundimisht digjet dhe formon një një yll të bardhë të masës së madhe, dhe ylli shoqërues i jashtëm spiralon brenda ndaj yllit të bardhë, duke lënë një sistem binar me një orbitë më të ngushtë. Paneli 6: Ylli mbijetues i jashtëm është shumë i ngjashëm me Diellin tonë, por quhet “lurker blu”. Megjithëse është pak më i ndritshëm dhe më blu se sa pritej për shkak të kalimit të masës nga ylli qendror dhe tani po rrotullohet shumë shpejt, këto veçori janë të ndjeshme. Ylli mund të ngatërrohet lehtësisht me një yll të zakonshëm të ngjashëm me Diellin, megjithëse ka një histori evolutive të jashtëzakonshme. Kredit: NASA, ESA, Leah Hustak (STScI)
Dielli ynë është një yll i vetëm. Të paktën gjysma e yjeve në galaksinë tonë kanë shoqërues binarë. Kjo është ilustruar mirë në trilogjinë e filmit Star Wars, ku Luke Skywalker shikon dy diellë që perëndojnë në horizont nga planeti i tij i shtëpisë, Tatooine. Tani imagjinoni tre diellë në qiell. Ky është historia e një sistemi që dikur përmbante tre yje që orbitonin bashkë.
Analiza e të dhënave nga Hubble tregon se yjet kanë pasur një jetë të trazuar. Dy nga yjet u bashkuan rreth 500 milionë vjet më parë për të formuar një yll më masiv. Ai përfundimisht u dogj dhe kolapsoi në një një yll të bardhë të masës së pazakontë. Ylli që mbeti në këtë kaos është anëtari i tretë i sistemit. Ai thithi material nga ylli shoqërues që u bashkua, duke fituar një mundësi të re jete duke u bërë më masiv dhe më të ndritshëm.
Por tani është vetëm, duke orbituar një yll të vdekur. Hubble zbuloi se ylli që ka mbijetuar ka një normë të pazakontë të rrotullimit që mund të shpjegohet vetëm nëse ai ka thithur gaz nga bashkimi i yjeve.
Emri “blue lurker” mund të tingëllojë si një personazh armiqësor nga një film superhero. Por është një klasë e rrallë yjesh që teleskopi hapësinor Hubble i ka eksploruar duke vëzhguar thellë në grumbullin e hapur të yjeve M67, rreth 2,800 dritëvjet larg.
Analiza e të dhënave nga Hubble tregon se ylli ka pasur një jetë të trazuar, duke bashkëpunuar me dy yje të tjera që janë të lidhura gravitacionalisht në një sistem yjor të jashtëzakonshëm triple. Ylli ka një lidhje me ato të ashtuquajturat “blue stragglers,” që janë më të nxehtë, më të ndritshëm dhe më blu se sa pritej sepse janë ndoshta rezultat i bashkimeve midis yjeve.
Blue lurker po rrotullohet shumë më shpejt se sa pritej, një sjellje e pazakontë që çoi në identifikimin e tij. Përndryshe, ai duket si një yll i zakonshëm i ngjashëm me Diellin. Termi “blu” është paksa mashtrues sepse ngjyra e tij përzihet me të gjitha yjet e tjera të masës solare në grumbullin. Prandaj, ai është si një “lurker” midis popullatës së zakonshme të yjeve.
Norma e rrotullimit është prova që tregon se lurker duhet të ketë thithur material nga një yll shoqërues, duke e përshpejtuar rrotullimin e tij. Norma e tij e lartë e rrotullimit u zbulua me teleskopin hapësinor Kepler të NASA-s. Ndërkohë që yjet e zakonshëm të ngjashëm me Diellin zakonisht duan rreth 30 ditë për të përfunduar një rrotullim, lurker merr vetëm katër ditë.
Si e mori blue lurker këtë formë është një “histori evolutive super të komplikuar,” tha Emily Leiner nga Instituti i Teknologjisë i Illinois në Çikago. “Ky yll është shumë emocionues sepse është një shembull i një ylli që ka ndërvepruar në një sistem yjor triple.” Blue lurker fillimisht rrotullohej më ngadalë dhe orbitonte një sistem binar që përbëhej nga dy yje të ngjashëm me Diellin.
Rreth 500 milionë vjet më parë, dy yjet në atë sistem binar u bashkuan, duke krijuar një yll më të masiv. Ky gjigand shumë shpejt u fry dhe u bë një yll gjigant, duke derdhur një pjesë të materialeve të tij mbi blue lurker dhe duke e përshpejtuar atë në proces. Sot, ne vëzhgojmë që blue lurker është duke orbituar një yll të bardhë—mbetje të djegura të bashkimit të masave.
“Ne e dimë se këto sisteme me shumë yje janë mjaft të zakonshme dhe do të çojnë në rezultate shumë interesante,” shpjegoi Leiner. “Ne thjesht nuk kemi ende një model që mund të lidhë me besueshmëri të gjitha këto faza të evolucionit. Sistemet triple përbëjnë rreth 10% të popullsisë së yjeve të ngjashëm me Diellin. Por, të mund të përbëjmë këtë histori evolutive është sfiduese.”
Rezultatet e Leiner po prezantohen në takimin e 245-të të Shoqërisë Astronomike të Amerikës në National Harbor, Maryland.
