Çmimi Nobel në Kimi për vitin 2024 u dha për tre shkencëtarë të shquar për punën e tyre revolucionare në parashikimin dhe krijimin e proteinave, të cilat janë blloqet themelore të jetës. Fituesit janë David Baker nga Universiteti i Uashingtonit në Seattle dhe Demis Hassabis dhe John Jumper nga Google DeepMind, një laborator kërkimor i inteligjencës artificiale me bazë në Londër. Ky çmim nderon zbulimet e tyre të jashtëzakonshme që kanë ndryshuar fushën e biokimisë dhe kanë ofruar mundësi të mëdha për shkencën dhe mjekësinë.
David Baker është nderuar për punën e tij në dizajnimin kompjuterik të proteinave të reja. Në vitin 2003, Baker arriti të krijojë një proteinë krejtësisht të re duke përdorur aminoacidet, që janë blloqet ndërtuese të proteinave. Që atëherë, grupi i tij kërkimor ka prodhuar një sërë krijimesh proteinike të veçanta, që përfshijnë proteina të dizajnuara për përdorim si ilaçe, vaksina, nanomateriale dhe sensorë të vegjël. Këto proteina të reja kanë potencialin të trajtojnë sëmundje të ndryshme dhe të kontribuojnë në inovacione të mëdha në fushën e nanoteknologjisë dhe biomedicinës.
Nga ana tjetër, Demis Hassabis dhe John Jumper janë vlerësuar për zhvillimin e një modeli të inteligjencës artificiale të quajtur AlphaFold2, i cili arriti të zgjidhë një nga problemet më të vështira në biokimi – parashikimin e strukturës tredimensionale të proteinave. Ky problem kishte sfiduar shkencëtarët për më shumë se 50 vjet. Proteinat përbëhen nga vargje të gjata aminoacidesh që palosen në forma të veçanta tredimensionale. Këto forma janë thelbësore për funksionet e tyre biologjike, dhe parashikimi i saktë i këtyre formave ka qenë një detyrë e jashtëzakonisht komplekse.
Në vitin 2020, Hassabis dhe Jumper paraqitën AlphaFold2, një model i avancuar AI që ishte në gjendje të parashikonte strukturën e pothuajse të gjitha proteinave të njohura. Me ndihmën e AlphaFold2, shkencëtarët tani mund të parashikojnë strukturën tredimensionale të mbi 200 milionë proteinave të identifikuara deri më sot. Kjo përparësi ka lejuar hulumtime të mëtejshme në fushën e rezistencës ndaj antibiotikëve dhe ka ndihmuar në krijimin e enzimave që mund të shpërbëjnë plastikën.
Heiner Linke, Kryetari i Komitetit Nobel për Kimi, theksoi rëndësinë e këtyre zbulimeve duke thënë se proteinat janë molekulat që mundësojnë jetën, duke përbërë pjesë të ndryshme të trupit si kockat, lëkura, flokët dhe indet. Parashikimi dhe dizajnimi i strukturës së proteinave ka qenë një ëndërr e gjatë për shkencëtarët, dhe tani është realizuar falë këtyre zbulimeve.
Zbulimet e Hassabis dhe Jumper mbi parashikimin e strukturës së proteinave përmes AI kanë dhënë një kontribut të rëndësishëm edhe për punën e Baker. Ai ka përdorur këto metoda për të përmirësuar më tej proceset e tij të dizajnimit të proteinave. Baker theksoi se AI-ja e përdorur nga Hassabis dhe Jumper i dha një shtytje të madhe ekipit të tij dhe rriti saktësinë dhe efikasitetin e dizajnimit të proteinave të reja, të cilat kanë potencial të madh në trajtimin e sëmundjeve dhe zhvillimin e vaksinave. Gjatë pandemisë COVID-19, Baker dhe ekipi i tij dizajnuan një proteinë që mund të përdoret si një sprej nazal për të mbrojtur kundër koronavirusit, një zbulim që mund të ketë ndikim të madh në parandalimin e pandemive të ardhshme.
Puna e Hassabis dhe Jumper me AlphaFold2 gjithashtu ka ndihmuar shkencëtarët të kuptojnë më mirë se si palosen proteinat dhe ka ofruar mundësi të reja për zhvillimin e barnave të reja dhe për përmirësimin e metodave të bioteknologjisë. Kjo teknologji e inteligjencës artificiale është përdorur nga më shumë se dy milionë njerëz në 190 vende dhe ka transformuar mënyrën se si shkencëtarët kuptojnë dhe studiojnë proteinat. Falë këtyre zbulimeve, hulumtuesit mund të punojnë më shpejt dhe me saktësi më të madhe, duke krijuar mundësi të reja për trajtime dhe zbulime shkencore.
Në ceremoninë e ndarjes së çmimeve, Johan Åqvist nga Komiteti Nobel tha se zbulimet e këtyre shkencëtarëve hapin një epokë të re në studimin e proteinave dhe se mundësitë që ofrojnë janë “absolutisht mahnitëse”. Puna e tyre jo vetëm që ka çuar në përparime të rëndësishme shkencore, por gjithashtu ofron potencial për të zgjidhur sfida të mëdha globale, përfshirë trajtimin e sëmundjeve dhe dekompozimin e materialeve të dëmshme.
Përparimi i Demis Hassabis dhe John Jumper në fushën e AI-së vjen nga përvoja e tyre e mëparshme me zhvillimin e modeleve të AI që arritën të mposhtin kampionin botëror të lojës Go në vitin 2016. Megjithatë, për Hassabis, qëllimi i tij gjithmonë ka qenë përdorimi i AI-së për zgjidhjen e problemeve të mëdha të njerëzimit. Punimi i tij mbi proteinat është një hap i madh drejt këtij qëllimi dhe ai tani është një nga figurat më të rëndësishme në teknologjinë britanike, duke fituar një titull kalorësie për kontributin e tij në AI më herët këtë vit.
Çmimi Nobel në Kimi 2024 nderon jo vetëm zgjidhjen e një problemi të madh shkencor, por gjithashtu demonstron sesi teknologjia moderne si inteligjenca artificiale mund të përdoret për të zgjidhur sfidat më të mëdha në shkencë dhe mjekësi. Me përparime si këto, shkenca po afron gjithnjë e më shumë me mundësinë e kontrollit dhe manipulimit të plotë të “mjeteve” kimike të jetës – proteinave – për të mirën e njerëzimit.
