Sipas modeleve konvencionale të cituara gjerësisht, ftohja dhe një rënie e madhe e niveleve të detit rreth 34 milionë vjet më parë duhet të kishin çuar në erozion të gjerë kontinental dhe depozitimin e sasi të mëdha të materialit të rërës në fundin e oqeanit. Kjo ishte, pas të gjitha, një nga kalimet më drastike klimatike në Tokë që nga zhdukja e dinosaurëve.
Megjithatë, një rishikim i ri nga Stanfordi i qindra studimeve që datojnë dekada më parë raporton në mënyrë kontrastuese se në të gjithë skajet e të shtatë kontinenteve, është gjetur shumë pak ose aspak sediment që daton nga kjo periudhë kalimtare. Zbulimi i këtij boshllëku globalisht të gjerë në regjistrin gjeologjik u publikua këtë javë në Earth-Science Reviews.
“Rezultatet na kanë lënë të pyesim veten, ‘ku shkoi i gjithë sedimenti?'” tha autori kryesor i studimit, Stephan Graham, Profesori i Shkollës së Qëndrueshmërisë Stanford Doerr, Welton Joseph dhe Maud L’Anphere Crook. “Përgjigjja e kësaj pyetjeje do të na ndihmojë të marrim një kuptim më të mirë themelor për funksionimin e sistemeve sedimentare dhe si ndryshimet klimatike ndikojnë në regjistrin sedimentar të deteve të thella.”
Ky boshllëk gjeologjik ofron njohuri të reja për proceset e depozitimit dhe erozionit të sedimenteve, si dhe për sinjalet më të gjera mjedisore nga ndryshimi dramatik i klimës, gjë që mund t’i ndihmojë studiuesit të kuptojnë më mirë përmasat globale të ndryshimit të sotëm të klimës.
“Për herë të parë, ne kemi bërë një vështrim global në një përgjigje të nënvlerësuar të sistemeve më të mëdha të lëvizjes së masës sedimentare të planetit gjatë kalimit ekstrem të Eocenit-Oligocenit,” tha autori kryesor i studimit, Zack Burton, Ph.D. ’20, i cili tani është asistent profesor i shkencave të Tokës në Universitetin Shtetëror të Montanës.
Tim McHargue, profesor ndihmës i shkencave të Tokës dhe planetëve në Stanford, është gjithashtu një bashkëautor i studimit.
Nga “shtëpia e nxehtë” në “shtëpi akulli”
Gjatë periudhës Eocen-Oligocen, Toka përjetoi një ftohje të thellë planetare. Fletët gjigante të akullit u shfaqën në Antarktikë, e cila më parë ishte pa akull, niveli global i detit ra ndjeshëm dhe jeta tokësore dhe detare përjetoi zhdukje masive.
Para kësaj, në fillim të Eocenit që zgjati nga rreth 56 milionë deri në 34 milionë vjet më parë, Toka kishte temperaturat më të larta dhe nivelet më të larta të detit që nga koha kur dinosaurët shëtisnin në Tokë, mbi 66 milionë vjet më parë, sipas të dhënave klimatike të nxjerra nga proxy-t.
Burton dhe kolegët e tij fillimisht u përqendruan në eksplorimin e efekteve të kushteve të hershme të Eocenit mbi sistemet depozituese të detit të thellë. Studimi i rezultuar—i botuar në Scientific Reports në 2023—gjeti depozita të pasura me rërë në pellgjet oqeanike përgjatë skajeve kontinentale të Tokës.
Ekipi kërkimor e atriboi këtë rritje të depozitimit kryesisht ndaj kushteve të intensifikuara klimatike dhe motit, që rrisnin erozionin nga toka. Kurioziteti i tyre u rrit, dhe Burton dhe kolegët e tij e zgjeruan më tej hetimin në periudhën e vonë të Eocenit dhe fillimin e Oligocenit, kur Toka papritmas kaloi nga një klimë e “shtëpisë së nxehtë” dhe “shtëpisë së gjelbër” në të kundërtën, një klimë të “shtëpisë akulli”.
Për studimin e ri, studiuesit analizuan me kujdes literaturën shkencore dhe teknike që dokumentonte sedimentet antike deri në disa kilometra nën dyshemenë e detit, duke studiuar studime të botuara në dekadën e kaluar e deri në më shumë se një shekull më parë. Literatura përfshinte studime të shpimeve të naftës dhe gazit në det të hapur, studime të shkëmbinjve në tokë dhe madje edhe interpretime të të dhënave sizmike për të nxjerrë karakteristikat sedimentare të Eocenit-Oligocenit. Në total, mbi njëqind vende gjeografike në të gjithë botën u përfshinë, duke përfshirë çdo masë kontinentale.
Ndërsa metoda e studimit të analizës së literaturës nuk është e re në vetvete, shkalla e një qasjeje të tillë e mundësuar nga bazat e të dhënave online mund të rezultojë shumë ndriçuese, tha Graham. “Mund të ketë ngjarje të tjera të ngjashme në të kaluarën gjeologjike që do të meritonin një hetim më të afërt,” tha Graham, “dhe mënyra për të filluar këtë është duke bërë pikërisht atë që bëmë ne—një kërkim shumë të plotë të literaturës gjeologjike globale për periudha të dyshimta kohore.”
“Procesi aktual i rishikimit, hetimit dhe rianalizimit të literaturës që në disa raste ka dalë prej dekadash është sfidues, por mund të jetë shumë frytdhënës,” tha Burton. “Metoda mund të çojë në gjetje emocionuese dhe të papritura, si ato që arritëm të bënim këtu.”
Krejtësisht e papritur
Ndërsa Burton dhe kolegët e tij po kalonin nëpër inventarin e të dhënave të përmbledhura, ata po habiteshin gjithnjë e më shumë nga mungesa e dukshme e sedimenteve.
“Ne nuk pamë depozitime të bollshme të pasura me rërë, si në studimin tonë mbi klimat e ngrohta të Eocenit të hershëm,” tha Burton. “Në vend të kësaj, pamë që hendeket erozionale të dukshme dhe të përhapura—me fjalë të tjera, boshllëqe në regjistrin shkëmbor—ishin zhvilluar gjatë ndryshimit ekstrem të klimës dhe oqeaneve të Eocenit-Oligocenit.”
Studiuesit ofrojnë disa teori se pse kjo mungesë e depozitimit ka ndodhur. Rrymat e fuqishme të dyshemesë oqeanike, të drejtuara nga temperatura dhe kripësia e ujërave, mund të jenë shkaktuar ose intensifikuar nga ndryshimi i madh klimatik, duke gërryer dyshemenë e oqeanit dhe duke larguar sedimentin që rrjedh nga kontinentet.
Ndërkohë, mekanizmat nga raftet kontinentale të ekspozuara nga rënia e nivelit të detit mund të kenë lejuar që sedimentet të anashkalojnë plotësisht pellgjet sedimentare më afër, duke dërguar depozita shumë më larg në fushën e thellë të dyshemesë oqeanike. Proceset më të kufizuara rajonalisht, si erozioni i akullnajave rreth Antarktikës, ka të ngjarë të kenë luajtur një rol gjithashtu.
Cilado mekanizma të kenë qenë në veprim, ato kolektivisht krijuan skena të ngjashme erozioni në pellgjet oqeanike rreth çdo kontinenti. Kjo gjithpranishmëri tregon për atë që studiuesit e quajtën kontroll global—që do të thotë se ndryshimi i thellë klimatik është
ndier kudo, nga masat më të larta të tokës deri në ujërat më të thella.
Në këtë mënyrë, ngjarja e papritur klimatike në kufirin Eocen-Oligocen dhe efektet e saj të reja të vëzhguara, të konsiderueshme përgjatë skajeve kontinentale, mund t’i ndihmojnë studiuesit të kuptojnë më mirë përmasat globale të ndryshimit të klimës që po zhvillohet sot. Edhe pse ndryshimi i klimës i shkaktuar nga njeriu në disa shekuj të fundit është aktualisht shumë më i vogël në përmasa të përgjithshme krahasuar me kalimin Eocen-Oligocen, ai po ndodh me një ritëm shqetësues më të shpejtë, thanë studiuesit e Stanfordit.
“Gjetjet tona mund të na ndihmojnë të informohemi për llojet e ndryshimeve radikale që mund të ndodhin në sipërfaqen e Tokës përballë ndryshimeve të shpejta klimatike,” tha Graham. “E kaluara gjeologjike na informon për të tashmen dhe, veçanërisht, për të ardhmen.”
