Matja e distancave përtej universit është shumë më sfiduese sesa matja e distancave në Tokë. A është një yll më i ndritshëm më afër Tokës se një tjetër, apo thjesht po emeton më shumë dritë? Për të bërë matje të besueshme të distancave, shkencëtarët mbështeten te objekte që emetojnë një sasi të njohur dritë, siç janë supernovae të tipit Ia.
Këto shpërthime spektakolare, ndër më të ndritshmet që janë regjistruar ndonjëherë në qiellin e natës, rezultojnë nga vdekjet e dhunshme të yjeve djallëzore dhe ofrojnë një matës kozmik të besueshëm. Ndriçimi dhe ngjyra e tyre, së bashku me informacionin mbi galaksitë pritëse, lejojnë shkencëtarët të llogarisin distancën e tyre dhe sa ka shpërthyer universi gjatë udhëtimit të dritës deri te ne. Me mjaft vëzhgime të supernovaeve të tipit Ia, shkencëtarët mund të masin shpejtësinë e zgjerimit të universit dhe nëse ajo ndryshon me kalimin e kohës.
Megjithëse deri tani kemi kapur mijëra supernovae të tipit Ia, t’i shohim ato një herë apo dy herë nuk mjafton—ka një pasuri informacioni në mënyrën si drita e tyre e kalon kohën duke ndryshuar. Observatori NSF–DOE Vera C. Rubin do të fillojë së shpejti të skanojë qiellin e hemisferës jugore çdo natë për dhjetë vjet, duke mbuluar të gjithë hemisferën çdo disa ditë. Çdo herë që Rubin zbulon një objekt që ndryshon ndriçimin ose pozicionin, do të dërgojë një paralajmërim në komunitetin shkencor. Me një zbulim kaq të shpejtë, Rubin do të jetë mjeti më i fuqishëm për të zbuluar supernovae të tipit Ia para se ato të zbehen.
Observatori Rubin është një program i përbashkët i NSF NOIRLab dhe SLAC National Accelerator Laboratory i DOE-së, të cilët do ta operojnë përbashkërisht Rubin.
Shkencëtarë të tillë si Anais Möller, një anëtare e Bashkëpunimit Shkencor të Energjisë Më të Errët Rubin/LSST, presin me padurim “Kërkimin e Trashëguar të Hapësirës dhe Kohës” (LSST) të Rubin, gjatë të cilit pritet të zbulojë miliona supernovae të tipit Ia.
“Vëllimi i madh i të dhënave nga Rubin do të na ofrojë një mostër të të gjitha llojeve të supernovaeve të tipit Ia në një gamë distancash dhe në shumë lloje të ndryshme galaksish,” thotë Möller.
Në fakt, Rubin do të zbulojë shumë më tepër supernovae të tipit Ia në disa muajt e parë të LSST se sa janë përdorur në zbulimin fillestar të energjisë së errët—forca misterioze që bën që universi të zgjerohet më shpejt se sa pritej bazuar në teorinë gravitacionale. Matjet aktuale tregojnë se energjia e errët mund të ndryshojë me kalimin e kohës, gjë që—nëse konfirmohet—mund të ndihmojë në saktësimin e kuptimit tonë për moshën dhe evolucionin e universit. Kjo do të ndikonte gjithashtu në atë që kuptojmë mbi mënyrën si është formuar universi, duke përfshirë se sa shpejt janë formuar yjet dhe galaksitë në universin e hershëm.
Me një set shumë më të madh supernovaesh të tipit Ia nga e gjithë koha dhe hapësira, shkencëtarët do të jenë në gjendje të saktësojnë hartën ekzistuese të hapësirës dhe kohës, duke marrë një pamje më të plotë të ndikimit të energjisë së errët.
“Zgjerimi i universit është si një llastik që shtrihet. Nëse energjia e errët nuk është e qëndrueshme, do të ishte si të shtriheshin llastikët në mënyra të ndryshme në pika të ndryshme,” thotë Möller. “Mendoj se në dekadën e ardhshme ne do të mund të kufizojmë nëse energjia e errët është e qëndrueshme apo zhvillohet me kalimin e kohës kozmike. Rubin do të na lejojë ta bëjmë këtë me supernovae të tipit Ia.”
Çdo natë, Observatori Rubin do të prodhojë rreth 20 terabajt të dhëna dhe do të gjenerojë deri në 10 milionë paralajmërime—asnjë teleskop tjetër në histori nuk ka prodhuar një “shirat të të dhënave” të këtij lloji. Kjo ka kërkuar që shkencëtarët të rishikojnë mënyrën se si menaxhojnë paralajmërimet e shpejta dhe të zhvillojnë metoda dhe sisteme për të trajtuar të dhënat e mëdha që vijnë.
