Brenda qëndron detektori i neutrinos, një sferë prej çeliku inoksidues dhe akrili rreth 35 metra në diametër, e përshkuar nga kabllo të ndryshme.
Thellë poshtë peizazhit të gjelbër të Kinës jugore, një laborator i gjerë nëntokësor synon të jetë i pari në botë që zgjidh një enigmë të thellë shkencore.
Kina është shfaqur si një fuqi shkencore vitet e fundit, me udhëheqjen komuniste të vendit që investon miliarda dollarë në kërkime të avancuara për të rivalizuar Shtetet e Bashkuara dhe vendet e tjera.
Pika e fundit e krenarisë së saj është Observatori Nëntokësor i Neutrinos në Jiangmen (Juno), një objekt modern për studimin e grimcave subatomike mikroskopike.
Ky projekt është një mundësi “emocionuese” për të depërtuar në disa nga blloqet më themelore—por të kapshme me vështirësi—të universit, sipas Patrick Huber, drejtor i Qendrës për Fizikën e Neutrinos në universitetin amerikan Virginia Tech, i cili nuk është pjesë e kërkimeve të këtij objekti.
AFP së fundmi u bashkua me një tur ndërkombëtar të organizuar nga Akademia e Shkencave të Kinës, agjencia kombëtare shkencore e vendit, për në observatorin në Kaiping, provinca Guangdong.
Laboratori arrihet me një tren funikular që udhëton nëpër një tunel drejt një shpelle të ndërtuar 700 metra (2,300 këmbë) nën tokë për të kufizuar emetimet e rrezatimit.
Brenda qëndron detektori i neutrinos, një sferë prej çeliku inoksidues dhe akrili rreth 35 metra në diametër, e përshkuar nga kabllo të ndryshme.
“Askush nuk ka ndërtuar një detektor të tillë më parë,” tha Wang Yifang, menaxheri i projektit të Juno-s dhe drejtori i Institutit të Fizikës së Energjisë së Lartë, ndërsa punëtorët me helmeta aplikonin prekje përfundimtare në sferën e shkëlqyeshme.
“Ju mund të shihni nga përmasa e tij, ishte teknologjikisht e komplikuar,” tha Wang duke treguar me një penë lazer mbi pjesë të ndryshme të instalimit.
I nisur në vitin 2014, Juno ka kushtuar rreth 2.2 miliardë juan (311 milionë dollarë) për tu ndërtuar dhe pritet të përfundojë vitin e ardhshëm.
Ai synon të zgjidhë një problem themelor fizik rreth natyrës së këtyre grimcave më shpejt se shkencëtarët në Shtetet e Bashkuara, lider botëror në këtë fushë.
Kërkimi i tij mund gjithashtu të na ndihmojë të kuptojmë më mirë planetin Tokë, Diellin dhe yjet dhe supernovat e tjera.
Kina është shfaqur si një fuqi shkencore vitet e fundit, me udhëheqjen komuniste të vendit që investon miliarda dollarë në kërkime të avancuara.
‘Të qenit i dyti nuk do të thotë asgjë’
Neutrinos janë grimca elementare që ekzistojnë rreth nesh dhe lëvizin afër shpejtësisë së dritës.
Fizikantët kanë njohuri për to prej dekadash, por ende nuk kanë një njohje të thelluar të mënyrës se si funksionojnë.
Studiuesit do të përdorin Juno-n për të zbuluar neutrinos të emetuara nga dy centrale bërthamore kineze, secili i vendosur 53 kilometra larg.
Ata më pas do të përdorin të dhënat për të trajtuar atë që quhet problemi i “hierarkisë së masës”, i cili besohet të jetë vendimtar për përmirësimin e teorive të fizikës së grimcave.
Shkencëtarët tashmë e dinë se neutrinos vijnë në tre gjendje të ndryshme mase, por ata nuk e dinë cila është më e rënda dhe cila është më e lehta.
Zgjidhja e këtij problemi mund t’i ndihmojë ata të kuptojnë më mirë modelin standard të fizikës së grimcave, duke u lejuar më pas të mësojnë më shumë rreth së kaluarës dhe së ardhmes së universit.
“(Projekti) do të testojë thellësisht kuptimin tonë për oscilacionin e neutrinos dhe mekanikën kuantike,” tha Huber nga Virginia Tech.
“Nëse rezulton që Juno tregon se kuptimi ynë (aktual) është i gabuar, atëherë kjo do të ishte një revolucion.”
Wang, menaxheri i projektit, tha se studiuesit ishin të bindur se do të “merrnin rezultatin e hierarkisë së masës përpara të gjithëve”.
Në shkencën themelore, ai tha me buzëqeshje, të qenit “i pari do të thotë gjithçka, dhe i dyti nuk do të thotë asgjë”.
Laboratori arrihet me një tren funikular që udhëton nëpër një tunel drejt një shpelle të ndërtuar 700 metra nën tokë për të kufizuar emetimet e rrezatimit.
Tensionet e superfuqive
Shkencëtarët vlerësojnë se gjashtë vjet të dhëna do të jenë të nevojshme për të zgjidhur çështjen e hierarkisë së masës.
Dhe megjithëse eksperimente të ngjashme do të zhvillohen në SHBA dhe Japoni në vitet e ardhshme, Juno është “përpara në garë”, tha Jennifer Thomas, një fizikante në University College London e cila gjithashtu është pjesë e Komitetit Ndërkombëtar të Projektit.
Rreth 750 shkencëtarë nga 17 vende po marrin pjesë në bashkëpunim, përfshirë “dy grupe amerikane”, sipas Wang.
Më shumë janë të interesuar të bashkohen, shtoi ai, “por për fat të keq, për shkak të arsyeve të njohura… atyre nuk u lejohet”.
Ndërsa konkurrenca SHBA-Kinë mbi shkencën dhe teknologjinë po ashpërsohet, Uashingtoni ka hetuar akademikët me origjinë kineze të bazuar në SHBA për spiunazh ose vjedhje të pronës intelektuale, dhe ka inkurajuar institucionet vendase të zbusin lidhjet me homologët kinezë.
Nga ana e saj, Pekini është akuzuar nga qeveritë perëndimore dhe organizatat ndërkombëtare për kufizimin e aksesit në të dhëna të caktuara dhe pengimin e kërkimeve mbi tema të ndjeshme, si origjina e COVID-19.
Por një studiues amerikan dhe anëtar i Juno tha se ishte duke pritur me padurim të punonte në projektin “unik”.
“Ne nuk jemi plotësisht të pandjeshëm ndaj situatës politike, sepse ndonjëherë mund të ketë vështirësi (për studiuesit) për të marrë viza” dhe për të naviguar në pengesa burokratike më të rrepta, tha Juan Pedro Ochoa-Ricoux, një fizikant eksperimental në Universitetin e Kalifornisë, Irvine, për AFP.
Ai tha se probleme të tilla “prekin të dyja palët, ndoshta kolegët tanë kinezë edhe më shumë se ne në SHBA”.
Por, tha ai, “duke punuar së bashku, ne gjithashtu tregojmë se si shkenca mund dhe duhet të jetë apolitike”.
