Tradicionalisht, jeta dhe vdekja janë parë si dy gjendje të kundërta dhe të pandashme. Megjithatë, studimet e fundit kanë zbuluar një “gjendje të tretë” që shkon përtej kufijve të zakonshëm të jetës dhe vdekjes, duke përfaqësuar shfaqjen e organizmave të rinj multicelularë nga qelizat e një organizmi të vdekur.
**Qelizat që Jetojnë Pas Vdekjes së Organizmave**
Zakonisht, shkencëtarët e përkufizojnë vdekjen si ndalimin e pakthyeshëm të funksionimit të një organizmi si një tërësi. Sidoqoftë, praktika si dhurimi i organeve tregojnë se organet, indet dhe qelizat mund të vazhdojnë të funksionojnë edhe pas vdekjes së një organizmi. Kjo ngre pyetjen se çfarë mekanizmash lejojnë disa qeliza të mbijetojnë dhe të funksionojnë pas vdekjes së një organizmi.
Në një artikull të fundit, studiuesit përshkruajnë se si disa qeliza, kur furnizohen me lëndë ushqyese, oksigjen, bioelektricitet ose sinjale biokimike, kanë aftësinë të transformohen në organizma multicelularë me funksione të reja pas vdekjes. Ky shtet i tretë sfidon mënyrën se si shkencëtarët zakonisht e kuptojnë sjelljen e qelizave.
**Xenobotët dhe Kapaciteti i Vetë-Replikimit**
Në një eksperiment të fundit, studiuesit kanë zbuluar se qelizat e lëkurës të nxjerra nga embrionet e vdekura të bretkosave mund të përshtaten me kushtet e reja të një petri dish në laborator, duke u ripërorganizuar spontanisht në organizma multicelularë të quajtur xenobotë. Këta organizma shfaqin sjellje që tejkalojnë rolet e tyre biologjike origjinale. Për shembull, xenobotët përdorin ciliet e tyre për të lëvizur dhe naviguar, ndërsa te një embrion i gjallë bretkose, ciliet përdoren zakonisht për të lëvizur mukozën.
Xenobotët gjithashtu kanë aftësinë për vetë-replikim kinematik, që do të thotë se ata mund të riprodhojnë strukturën dhe funksionin e tyre fizikisht pa rritje. Kjo është ndryshe nga proceset më të zakonshme të replikimit që përfshijnë rritje brenda ose në trupin e organizmit.
**Faktorët që Ndikojnë në Mbijetesën e Qelizave Pas Vdekjes**
Ka disa faktorë që ndikojnë nëse qelizat dhe indet mund të mbijetojnë dhe të funksionojnë pas vdekjes së një organizmi. Këta faktorë përfshijnë kushtet e mjedisit, aktivitetin metabolik dhe teknikat e ruajtjes. Qelizat e ndryshme kanë kohë mbijetese të ndryshme. Për shembull, te njerëzit, qelizat e bardha të gjakut vdesin pas 60 deri në 86 orë pas vdekjes së organizmit. Në minj, qelizat e muskujve skeletorë mund të rigjenerohen pas 14 ditësh pas vdekjes, ndërsa fibroblastet nga delet dhe dhitë mund të kultivohen deri në një muaj pas vdekjes.
**Potenciali për Aplikime të Reja Mjekësore**
Shteti i tretë jo vetëm që ofron njohuri të reja për përshtatshmërinë e qelizave, por gjithashtu ofron perspektiva për trajtime të reja. Për shembull, “anthrobotët”, organizma të vegjël multicelularë të krijuar nga qeliza të vetme, mund të përdoren për të dërguar ilaçe pa shkaktuar një reagim imunitar të padëshiruar. Anthrobotët mund të injektohen në trup për të shpërbërë pllakën arteriale te pacientët me arteriosklerozë ose për të hequr mukozën e tepërt te pacientët me fibrozë cistike.
Ky kuptim i ri i sjelljes së qelizave pas vdekjes mund të çojë në avancime të rëndësishme në mjekësinë e personalizuar dhe parandaluese.
