Një ekip studiuesish të udhëhequr nga një arkeolog në Universitetin e Sidneit janë të parët që sugjerojnë se gjilpërat me sy ishin një inovacion teknologjik i ri i përdorur për të zbukuruar rrobat për qëllime shoqërore dhe kulturore, duke shënuar kalimin kryesor nga rrobat si mbrojtje te rrobat si një shprehje e identitetit.
“Veglat me gjilpëra me sy janë një zhvillim i rëndësishëm në parahistori sepse dokumentojnë një tranzicion në funksionin e veshjeve nga utilitare në qëllime shoqërore,” thotë Dr. Ian Gilligan, Bashkëpunëtor Nderi në disiplinën e Arkeologjisë në Universitetin e Sidneit.
Nga veglat prej guri që përgatisnin lëkurat e kafshëve që njerëzit t’i përdornin si izolim termik, deri te shpikja e gjilpërave prej kocke dhe gjilpërave me sy për të krijuar rroba të përshtatura dhe të zbukuruara, përse filluam të vishemi për të shprehur veten dhe për të impresionuar të tjerët?
Dr. Gilligan dhe bashkautorët e tij ripërcaktojnë dëshmitë e zbulimeve të fundit në zhvillimin e veshjeve në artikullin e tyre të ri në Science Advances, “Gjilpërat me sy nga paleolitiku dhe evolucioni i veshjes.”
“Pse veshim rroba? Ne supozojmë se është pjesë e të qenit njeri, por sapo shikoni kultura të ndryshme, e kuptoni se njerëzit ekzistonin dhe funksiononin mjaft mirë në shoqëri pa rroba,” thotë Dr. Gilligan. “Çfarë më intrigon mua është tranzicioni i veshjeve nga një nevojë fizike në mjedise të caktuara, në një nevojë shoqërore në të gjitha mjediset.”
Gjilpërat më të hershme të njohura me sy u shfaqën afërsisht 40,000 vjet më parë në Siberi. Një nga artefaktet më ikonike të Paleolitikut nga Epoka e Gurit, gjilpërat me sy janë më të vështira për t’u bërë krahasuar me gjilpërat prej kocke, të cilat mjaftonin për të krijuar rroba të përshtatura. Gjilpërat prej kocke janë vegla të bëra nga kockat e kafshëve që janë mprehur në një pikë. Gjilpërat me sy janë gjilpëra të modifikuara prej kocke, me një vrimë të shpuar (sy) për të lehtësuar qepjen e peve ose fijeve.
Siç sugjeron dëshmia, gjilpërat prej kocke tashmë po përdoren për të krijuar rroba të përshtatura, inovacioni i gjilpërave me sy mund të reflektojë prodhimin e rrobave më komplekse, të shtresuara, si dhe zbukurimin e rrobave duke bashkangjitur rruaza dhe artikuj të tjerë të vegjël dekorativë në rroba.
“Ne e dimë se veshja deri në ciklin e fundit të akullnajave ishte përdorur vetëm në mënyrë ad hoc. Veglat klasike që lidhen me këtë janë kruajtëset e lëkurave ose kruajtëset prej guri, dhe i gjejmë duke u shfaqur dhe zhdukur gjatë fazave të ndryshme të epokave të fundit të akullnajave,” shpjegon Dr. Gilligan.
Dr. Gilligan dhe bashkautorët e tij argumentojnë se veshja u bë një artikull zbukurimi sepse metodat tradicionale të zbukurimit të trupit, si pikturimi i trupit me okër ose plagosja e qëllimshme, nuk ishin të mundura gjatë pjesës së fundit të epokës së fundit të akullnajave në pjesët më të ftohta të Euroazisë, pasi njerëzit duhej të mbanin rroba gjatë gjithë kohës për të mbijetuar.
“Prandaj, shfaqja e gjilpërave me sy është veçanërisht e rëndësishme sepse sinjalizon përdorimin e rrobave si zbukurim,” thotë Dr. Gilligan. “Gjilpërat me sy do të kishin qenë veçanërisht të dobishme për qepjen shumë të hollë që kërkohej për të zbukuruar rrobat.”
Rrobat pra evoluan për të shërbyer jo vetëm një nevojë praktike për mbrojtje dhe rehati ndaj elementëve të jashtëm, por gjithashtu një funksion shoqëror dhe estetik për identitetin individual dhe kulturor.
Përdorimi i rregullt i rrobave lejoi formimin e shoqërive më të mëdha dhe më komplekse, pasi njerëzit mund të zhvendoseshin në klimë më të ftohtë duke bashkëpunuar gjithashtu me fisin ose komunitetin e tyre bazuar në stile dhe simbole të përbashkëta veshjesh. Aftësitë e lidhura me prodhimin e rrobave kontribuan në një stil jetese më të qëndrueshëm dhe përmirësuan mbijetesën dhe prosperitetin afatgjatë të komuniteteve njerëzore.
Mbulesa e trupit të njeriut pavarësisht klimës është një praktikë shoqërore që ka vazhduar. Puna e ardhshme e Dr. Gilligan lëviz përtej shpikjes së veshjeve si rroba dhe shqyrton funksionet psikologjike dhe efektet e mbajtjes së rrobave.
“Ne e marrim si të mirëqenë që ndihemi rehat duke mbajtur rroba dhe të parehatshëm nëse nuk mbajmë rroba në publik. Por si ndikon mbajtja e rrobave në mënyrën se si e shohim veten, mënyrën se si e shohim veten si njerëz, dhe ndoshta se si e shohim mjedisin përreth nesh?”
